jun
In Nederland worden zeer veel vogels gehouden, deels als huisdier en deels in kweekbestanden. Jaarlijks worden er vele duizenden vogels gekweekt waarbij het merendeel van eigenaar zal wisselen. Elke vogeleigenaar is begonnen met de aanschaf van één of meer vogels. Door koop, verkoop en/ of ruil is er ook een voortdurende uitwisseling tussen vogelbestanden. De ervaring van de (vogel)dierenarts is dat juist door deze uitwisseling veel ziekteproblemen worden verspreid en aan het licht komen. Ook vogels die aan tentoonstellingen hebben deelgenomen en vogels die mee naar huis worden genomen na een vogelmarkt kunnen een oorzaak zijn van het doorgeven van een besmettelijke ziekte. Het is dan ook uitermate belangrijk dat er zoveel mogelijk aandacht wordt besteed aan preventieve maatregelen.
Bij de aanschaf van een hond is het gebruikelijk en normaal om vervolgens naar een puppy-cursus te gaan. Bij de aanschaf van een papegaai/parkiet is het advies om een afspraak te maken voor een aankoopcontrole in combinatie met een gedragsconsult.
Het uitgangspunt daarbij is het belang van de vogels en het voorkomen van de verspreiding van besmettelijke ziektes. Getracht is om een algemeen overzicht te maken, bruikbaar voor de verschillende vogelsoorten. Allereerst moet de aspirant-verkoper zich de vraag stellen in hoeverre de aanschaf van een vogel een bewuste keuze is en geen impulsaankoop. Kan de koper, na de aanschaf, een vogel een goede huisvesting, voeding en verzorging garanderen. Bij de aanschaf van een papegaai, kaketoe, ara enz. Moeten we bedenken dat deze vogels aangeschaft worden voor de rest van het leven en dat deze keuze een grote verantwoordelijkheid is. Bij de aanschaf van een hond is het gebruikelijk en normaal om vervolgens naar een puppy-cursus te gaan. Bij de aanschaf van een papegaai/parkiet is het advies om een afspraak te maken voor een aankoopcontrole in combinatie met een gedragsconsult. Ook worden er door de Adviespraktijk voor Vogels cursussen gegeven over het verantwoord houden van papegaaien en parkieten.
De herkomst van de vogels
Vogels kunnen via verschillende ‘kanalen’ worden aangeschaft. Via vogelmarkten en vogelhandel of via via worden vogels veelal ‘anoniem’ gekocht en verkocht. Hierbij kent de koper de verkopende partij in het algemeen niet. Het is niet bekend wat de herkomst van de vogels is en de omstandigheden bij de verkoper zijn ook onbekend. De vogels zijn vaak niet individueel geïdentificeerd. Vogels kunnen al verschillende eigenaren gehad hebben waarbij onduidelijk is waarom de betreffende vogel wordt verkocht. Het heeft voordelen vogels te kopen van liefhebbers van wie betrouwbare informatie bekend is.
Lees hier meer informatie in het artikel ‘waar kunnen we betrouwbaar en papegaai/parkiet aanschaffen.
Identificatie
Het is belangrijk dat vogels individueel geïdentificeerd zijn door middel van een vaste voetring. Hierdoor is te controleren door wie de vogel is gekweekt en kan de leeftijd worden gecontroleerd. Er zijn ook andere manieren om een vogel individueel te identificeren waarbij met name de transponder (microchip) een bruikbaar middel is. Bij andere diersoorten zoals honden en katten is het gebruikelijk dat een stamboom bij aankoop wordt meegegeven aan de koper. Ook bij postduiven is het gebruikelijk dat er gegevens over de (voor)ouders worden meegegeven. Bij de meeste vogels is dit (nog) niet gebruikelijk.
Bij tal van soorten waarvan het aantal (kweek)vogels beperkt is, is het voor de toekomst van groot belang dat er bij het uitwisselen van vogels moet worden voorkomen dat er steeds meer sprake is van verwantschap binnen een bepaalde soort.
Het samenstellen van kweekkoppels waarbij sprake is van inteelt heeft tal van negatieve effecten op de langere termijn binnen de vogelliefhebberij. Binnen internationale) kweekprogramma’s van bedreigde soorten worden de gegevens over de herkomst nauwkeurig bijgehouden om problemen te voorkomen. Bij de aanschaf is het ook van belang om achtergrondinformatie te hebben over de huisvesting van de verkoper. Het kan gaan om vogels die vanuit een onverwarmde ruimte of open volière of juist een verwarmd verblijf. Ook is het van belang om achtergrondinformatie te hebben over de voeding die aan de vogels gegeven werd. Hier kan bij het omschakelen naar de eigen voeding rekening mee gehouden worden. Het advies is om bij voorkeur een vogel aan te schaffen van degene die de vogel ook zelf heeft gekweekt. Dat betekent dat de vogel niet afkomstig is uit de handel en dat de verkoper een kweker is en geen of niet ook nog handelaar.
De aankoop van baby-papegaaien
Het advies is om geen baby papegaai aan te schaffen zolang deze nog niet volledig zelfstandig kan eten. Het advies is om geen babypapegaai aan te schaffen die met de hand is grootgebracht. Het is een hardnekkig misverstand om te denken dat een baby die met de hand wordt groot gebracht later een betere gezelschapsvogel is. In de praktijk blijkt dat niet waar te zijn. Het is eerder het omgekeerde. Voor kwekers en verkopers is er een groot commercieel belang om de vogels zo jong mogelijk te verkopen. Voor de ontwikkeling van de jonge vogel is het belangrijk dat deze zo lang
mogelijk bij de ouders blijft. Veel baby papegaaien die door mensen zijn groot gebracht ontwikkelen gedragsproblemen en kunnen bijt-pluk-schreeuwgedrag gaan vertonen. Veel van deze vogels belanden vervolgens in opvangcentra of komen weer terecht in de handel en gaan van het ene adres naar het andere. Stichting Papegaai heeft samen met de Kliniek voor Vogels / Adviespraktijk voor Vogels een succesvolle campagne gevoerd tegen handopfok. De uitkomst is dat handopfok van papegaaien per 1 juli 2014 wettelijk is verboden. Een stap vooruit op het gebied van het welzijn van papegaaien in gevangenschap.
Het onderzoek en de controle van de (aankoop)vogels
Bij de aankoop van vogels is het van belang dat de vogels worden onderzocht/ gecontroleerd. De ervaring is dat veel vogels worden aangeschaft zonder de vogel serieus te (laten) bekijken. Het is essentieel dat er voldoende tijd wordt uitgetrokken om de aankoopvogel zo goed mogelijk te beoordelen. Het is van belang om dit onderzoek systematisch uit te voeren. Dit onderzoek kan bestaan uit verschillende onderdelen. Een belangrijk deel van het onderzoek kan de liefhebber zelf uitvoeren voordat tot de koop wordt overgegaan. Een ander deel zal moeten gebeuren
door de (vogel)dierenarts, waarbij ook aanvullend laboratorium noodzakelijk kan zijn.
Beoordeling van enige afstand en zo mogelijk in alle rust
Hierbij moet de vogel de mogelijkheid hebben om op een stok te zitten. De houding en stand van de vogel kan dan bekeken worden. Verder wordt beoordeeld:
– Afwijking aan de neusgaten en de ogen.
– De snavel.
– De ademhaling. Bij kortademigheid zal de buik ‘mee ademen’ en kan staartwippen worden opgemerkt. De snavel moet gesloten zijn.
– Beide poten, tenen en nagels.
– Opvallende afwijkingen, zoals een hangende vleugel.
– Veerafwijkingen en ruistoornissen.
– Bevuilingen van de veren onder de staart met ontlasting of urine.
– De ontlasting. Waarbij wordt gekeken naar de kleur en vorm. Er zijn duidelijke soortverschillen waar rekening mee gehouden moet worden.
– De urine bestaat uit twee gedeelten; een helder wit deel en een meer waterig deel. De urine mag niet te waterig zijn. Bij een afwijkende kleur van het witte gedeelte moet men er op verdacht zijn dat er een inwendig probleem kan zijn. Vooral bij leveraandoeningen kunnen we zien dat de urine in plaats van een kalkachtig witte, een gelige of groenige kleur gaat vertonen.
– Als er gelegenheid is om de vogel te laten vliegen kan het functioneren worden beoordeeld. Bovendien kan worden bekeken in hoeverre de vogel na inspanning kortademigheid gaat vertonen.
Beoordeling in de hand
Elke vogel zal voor aankoop in de hand moeten worden genomen. Hierbij kunnen verschillende zaken worden beoordeeld.
– De kop, beide ogen en beide neusgaten. Er kan van dichtbij worden beluisterd of er afwijkende ademhalingsgeluiden hoorbaar zijn.
– De snavel en zo mogelijk ook in de snavel- en keelholte.
– De hals en de krop of borstingang
– De borst. Waarbij de bespiering wordt bekeken en gevoeld.
– Vermagering en overgewicht of vetzucht.
– Het borstbeen. Waarbij gelet kan worden op de mate van verkalking en eventuele verkrommingen.
– De buik wordt gevoeld op afwijkingen. Hierbij kan ook naar de legbeentjes worden gevoeld. De buik is te bekijken, afhankelijk van de vogelsoort. Vooral bij vinkachtigen, kunnen de darmen en de lever door de huid heen beoordeeld worden na het ‘wegblazen’ van de dekveren.
– Beide vleugels worden gespreid en de botten en gewrichten gevoeld en onderling vergeleken. De pennen worden tegen het licht bekeken waarbij onder andere gezocht wordt naar veermijten of luizen.
– Veerafwijkingen en ruistoornissen kunnen worden opgespoord. Zowel bij de vleugels als bij de staart.
– Op het lichaam wordt gezocht naar luizen.
– Beide poten, tenen en nagels. De ring wordt gelezen en er wordt gekeken of de goede maat is gebruikt.
– De cloaca. Waarbij ook wordt gekeken of er ontlasting blijft plakken. Bij Amazones en Ara’s is het belangrijk om te kijken of er geen uitpuilingen vanuit de cloaca zichtbaar zijn, verdacht van het besmettelijke papillomatosis. Vooral bij grasparkieten en andere soorten kunnen aanwijzingen worden gevonden voor parkietenschurft waarbij grijze en/ of witte huidwoekeringen en snavelafwijkingen zichtbaar zijn.
Aanvullende onderzoeksmogelijkheden via de dierenarts
Het is essentieel dat bij de koop met de verkoper wordt afgesproken dat er aanvullend onderzoek zal worden gedaan om de vogels te beoordelen en te controleren. Hierbij kunnen afspraken worden gemaakt dat de koop ongedaan kan worden gemaakt afhankelijk van de bevindingen van het (vervolg)onderzoek. Met de (vogel)dierenarts kan worden besproken welke
onderzoeken en testen bij de betreffende vogelsoort in aanmerking komen.
Vogels vertonen vaak geen uitwendige ziekteverschijnselen ondanks de aanwezigheid van (besmettelijke) vogelziekten.
Vogels proberen ziekteverschijnselen zoveel mogelijk te verbergen. In de natuur is dit uit zelfbescherming. Een vogel in de vrije natuur met uitwendige ziekteverschijnselen wordt door soortgenoten en roofdieren opgemerkt en verstoten of ‘gepakt’.
Vogels blijven bij veel ziekten goed eten, vaak om gewichtsverlies te compenseren en omdat vogels zonder passage van voedsel door het darmkanaal dood kunnen gaan aan darmbloedingen.
Bij iedere aankoopvogel zonder uitwendige ziekteverschijnselen is het daarom zinvol om door middel van aanvullend onderzoek te laten controleren op de aanwezigheid van (besmettelijke) ziekten.
De vogelgeneeskunde heeft zich de afgelopen vijftien jaar steeds ontwikkeld waarbij steeds meer ziekten onderkend zijn en er steeds meer onderzoeksmethoden en testen zijn die de (vogel)dierenarts kan gebruiken.
Het aanvullende onderzoek kan bestaan uit:
– Onderzoek van de ontlasting. Dit kan rechtstreeks onder de microscoop en/ of na het maken van specifieke kleuringen. Hierbij wordt onder andere gezocht naar inwendige parasieten, bacteriën, schimmels en gisten. Er kan van ontlasting een kweek worden gedaan op bacteriën, schimmels en
eventueel virussen.
– Uitstrijkjes die gedaan kunnen worden van de keel of krop, cloaca, huid, enzovoorts. Hierbij wordt onder andere gezocht naar parasieten en ook kunnen hierbij kleuringen en kweken worden gedaan op bacteriën en schimmels. Vooral bij de aankoop van Amazones en Ara’s is het zaak om de
cloaca, de gehemeltespleet en keel te bekijken op het voorkomen van papillomen. Een uitstrijkje vanuit de cloaca en de gehemeltespleet kan worden onderzocht op papegaaienziekte , Circovirus, polyomavirus en Bormavirus.
– Bloedonderzoek kan bijvoorbeeld worden gedaan op Snavel en Veerrotziekte, Bornavirus, Papegaaienziekte en Polyomavirus.. Verder kan er bloedonderzoek worden gedaan voor het beoordelen van inwendige stoornissen.
– Röntgenologisch onderzoek waarbij gezocht kan worden naar aanwijzingen voor het kliermaagdilatatiesyndroom.
– Endoscopisch onderzoek waarbij in de buikholte, de luchtpijp, de slokdarm en krop kan worden gekeken. Vooral bij het bepalen van het geslacht en het beoordelen van de geslachtsorganen kan een endoscopisch onderzoek waardevolle informatie opleveren. Afspraken bij de koop en het koopcontract. Al eerder is aangegeven dat het van belang is om duidelijke afspraken te maken bij de aankoop. Het heeft de voorkeur om dit ook schriftelijk vast te leggen om later misverstanden te voorkomen.
Enkele punten om bij de koop vast te leggen zijn:
– Identificatie van de vogel
– Termijn waarbinnen de vogel wordt onderzocht en gecontroleerd en waarbij afhankelijk van de bevindingen de koop ongedaan gemaakt kan worden. Hierbij kan ook een geslachtsbepaling worden opgenomen als de verkoper een bepaalde vogel als man ofwel als pop verkoopt.
– De kosten van het (vervolg)onderzoek als bijvoorbeeld een geslachtsbepaling of een onderzoek op Snavel- en Veerrotziekte.
Quarantaine
Onder een quarantaine wordt verstaan een periode waarbij de vogel zodanig wordt geïsoleerd dat er geen uitwisseling kan optreden tussen de verschillende vogels. Het bekendste is de quarantaine die wordt gehanteerd bij importvogels. Hierbij is wettelijk vastgelegd dat vogels een periode van minimaal 30 dagen worden afgezonderd alvorens te worden vrijgegeven. De ‘importquarantaine’ is ingesteld om het insluipen van het pseudo-vogelpestvirus te voorkomen. Het belang hierbij is het voorkomen van de ziekte in de pluimveehouderij. De periode die is vastgesteld is zodanig gekozen dat vogels, besmet met pseudovogelpest, binnen deze periode ziekteverschijnselen vertonen. Voor de meeste besmettelijke vogelziekten is deze periode te kort om daarmee enige zekerheid te hebben dat de vogels na deze periode geen risico zullen opleveren voor de andere vogels.
Verschillende vogelziekten of besmettingen worden verspreid door ‘dragers’ waarbij de betreffende vogels langdurig, zonder zelf ziekteverschijnselen te vertonen, ziekten en besmettingen kunnen verspreiden. Enkele voorbeelden hiervan zijn, mede afhankelijk van de vogelsoorten: wormen luizen, mijten (veermijt, luchtpijpmijt), trichomoniasis, coccidiosis, salmonella, campylobacter, papegaaienziekte,
herpesvirus, Snavel- en Veerrotziekte, kliermaagdilatatiesyndroom en polyomavirus. Het is dan ook niet mogelijk om een quarantaineperiode zodanig te kiezen dat er na aankoop geen risico meer bestaat voor verspreiding van ziekten. In het algemeen wordt een periode van minimaal 6-8 weken aangegeven. Er is een virusziekte bij Amadines en Astrildes met ernstige oogontstekingen kortademigheid en veel sterfte waarbij het 3-4 maanden kan duren na een aankoop voordat de ziekteverschijnselen zichtbaar worden. Hetzelfde geldt voor de meeste besmettelijke vogelziekten.
Het belang van een quarantaine
– De nieuwe vogels krijgen de kans om in alle rust zich aan te passen aan de veranderde omstandigheden en omgeving. Het is van belang om te onderkennen dat vogels door of na een aankoop in een stresssituatie worden gebracht waarbij de vogels kwetsbaarder en gevoeliger zijn voor problemen. Vogels moeten dan ook onder gunstige omstandigheden worden opgevangen. De omgevingstemperatuur mag niet lager zijn dan de omgevingstemperatuur bij de verkoper.
– De mogelijkheid om vogels te observeren, te (laten) onderzoeken en eventueel te behandelen. Het is van belang om aangekochte vogels te wegen. Hierdoor kan altijd worden gecontroleerd of het gewicht goed is en in hoeverre er veranderingen optreden in het gewicht. Gewichtsverlies kan de enige aanwijzing zijn dat er problemen bij een vogel spelen.
– Het behandelen tijdens de quarantaineperiode is altijd in overleg met de (vogel)dierenarts en is afhankelijk van de vogelsoort, de herkomst en de bevindingen van het onderzoek. Het is niet verstandig om aankoopvogels voor tal van besmettingen te behandelen met allerlei medicijnen.
Een groot deel van de besmettingen is door middel van onderzoek aan te tonen of wel uit te sluiten. Het ‘blind kuren’ moet zo veel mogelijk worden voorkomen omdat hierdoor veelal sprake is van ongewenst medicijngebruik.
– Bij sterfte wordt de vogel altijd onderzocht voor het bepalen van de doodsoorzaak. Dit is van belang met het oog op de gemaakte afspraken met de verkoper en om, afhankelijk van de bevindingen, extra preventieve maatregelen te nemen. Tijdens de quarantaineperiode kunnen preventieve entingen worden uitgevoerd. Voor (post)duiven zijn preventieve entingen beschikbaar tegen paramyxovirus, pokkenvirus en salmonella. Voor kanaries is een preventieve pokkenenting beschikbaar. Ook voor sierpluimvee en eenden zijn er preventieve entingen beschikbaar. Vooral in dierentuincollecties worden vogels die gevoelig zijn voor pseudotuberculosis tegen deze ziekte ingeënt.
– De vogels te wennen aan ander voeding. Het is belangrijk om te weten aan welke voeding de vogels gewend waren voor de aankoop. Er kan zo nodig geleidelijk worden overgeschakeld op andere voeding.
– Voorkomen dat een besmettelijke ziekte wordt overgebracht naar andere vogels. Voor een quarantaine moet een aparte ruimte worden gecreëerd waarbij er geen uitwisseling is tussen de aankoopvogels en de overige vogels. De ruimte en de kooien moeten goed schoongemaakt en
ontsmet kunnen worden. Materialen, voerbakjes en drinkbakjes, zitstokken, enzovoorts mogen niet verwisseld worden. De liefhebber verzorgt eerst de eigen vogels en daarna de quarantainevogels. Het verdient aanbeveling om aparte kleding te dragen zoals een stofjas en het
schoeisel te verwisselen of te ontsmetten.
Conclusie
Alle preventieve maatregelen bij de aankoop van vogels zijn in het belang van de vogels. Van groot belang daarbij is dat ook de vogels die al in bezit zijn van de koper in bescherming worden genomen. In het geval van een kweekbestand is de waarde en het belang van het (kweek)bestand in het algemeen veel groter dan de waarde of het belang van de aankoopvogels.
Binnen de liefhebberij worden de kosten van onderzoek vaak vergeleken met de waarde van de individuele vogel. De kosten moeten echter vergeleken worden ten opzichte van de meest waardevolle vogels in het bestand. Bij de aankoopkosten van een vogel moet ook een bedrag worden meegerekend als investering in goede preventieve maatregelen. Problemen of sterfte achteraf is na de aanschaf van een huiskamervogel een pijnlijke en verdrietige ervaring. Problemen in een kweekbestand, na de aankoop van vogels, kan grote consequenties hebben voor een kweekbestand. Deze problematiek speelt des te meer gezien de toename van besmettelijke virusziekten waartegen geen behandelingen beschikbaar zijn. De problematiek wordt ook steeds belangrijker omdat er geen importvogels vanuit de natuur beschikbaar (zullen) zijn om verliezen te compenseren. In de komende jaren zal de waarde die we moeten hechten aan veel vogelsoorten in gevangenschap stijgen. Door deze ontwikkeling neemt de verantwoordelijkheid toe van degene die waardevolle, zeldzame
soorten houden in kweekbestanden.
Samenvatting en aanbevelingen
• Koop geen vogels van een verkoper die u niet kent.
• Koop geen vogels ‘via via’.
• Koop geen vogels zonder betrouwbare identificatie.
• Probeer zoveel mogelijk achtergrondinformatie (herkomst, huisvesting, voeding, stamboom) van de vogels te verkrijgen.
• Koop geen vogel die nog niet zelfstandig kan eten.
• Koop geen vogels zonder het maken van goede afspraken over de verantwoordelijkheid van de verkoper in verband met ‘verborgen gebreken en ziekten’ bij de vogels en over onderzoeken, controles en testen.
• Koop geen vogels zonder een systematisch onderzoek en controles door middel van een aankoopcontrole.
• Koop geen vogels zonder de mogelijkheid van een goede quarantaine mogelijkheid.
• Maak zo optimaal mogelijk gebruik van de quarantaineperiode.
• Maak een afspraak voor een gedragsconsultatie.
In het algemeen is het advies aan eigenaren van vogels om zich aan te sluiten bij een landelijke en/ of plaatselijke vogelvereniging om daardoor op de hoogte te zijn/ blijven van de ontwikkelingen. Tevens is het vanzelfsprekende dat eigenaren van vogels organisaties steunen die opkomen voor de belangen van de vogels in de natuur, binnen de avicultuur en als huiskamervogel.
Adoptie
Als u een huiskamerpapegaai zoekt, overweegt u dan ook adoptie!
Drs. Jan Hooimeijer
Vanaf 1 januari 2014 heeft Drs. Jan Hooimeijer zijn werkzaamheden voortgezet als gecertificeerd papegaaiengedrags- therapeut en als deskundige op het gebied van de vogelgeneeskunde.
Lees hier meer...